იქნება თუ არა ახალი გლობალური კრიზისი 2023 წელს? - BBC

გასულმა წელმა საბოლოოდ შეარყია მსოფლიო ეკონომიკის ჯანმრთელობა, შეაჩერა დაბრუნება ნორმალურ ცხოვრებაში და კეთილდღეობის ზრდის წინა ტემპი კოვიდ კრიზისის შემდეგ. 2023 წელსაც „რეცესია“, სავარაუდოდ, წლის ტერმინი იქნება. ამაზე სტატიას BBC აქვეყნებს. 

ამჟამინდელი სირთულეების გამომწვევი მიზეზები მსოფლიო ეკონომიკის ქრონიკულ პრობლემებში უნდა ვეძებოთ. ამ პრობლემებთან გამკლავება შესაძლებელი იყო, ვლადიმერ პუტინს რომ არ გაეგზავნა რუსული არმია უკრაინის დასაპყრობად და არ წამოეწყო ენერგეტიკული ომი ევროპის წინააღმდეგ.

„რაც უფრო ახლოვდება 2023 წელი, მით მეტია პროგნოზი, რომ ის 21-ე საუკუნის ანტირეიტინგში მესამე ადგილზე გავა. უარესი იყო მხოლოდ 2020 წელს, როდესაც დაიწყო პანდემია და 2009 წელს, გლობალური ფინანსური კრიზისის შემდეგ", - აღნიშნავენ  Deutsche Bank-ის ეკონომიკური ექსპერტები.

2009 და 2020 წლებში მსოფლიო ეკონომიკა რეცესიაში აღმოჩნდა. ეკონომისტები რეცესიას უწოდებენ ექვსთვიან პერიოდს, როდესაც ეკონომიკაში წარმოების და ბიზნესაქტივობა რეცესიით იცვლება.

ხალხი ღარიბდება, ბიზნესი კოტრდება, სოციალური ხარჯები მცირდება, ინფრასტრუქტურა დეგრადირებულია და მომავლის ინვესტიციები - განათლებაში, წარმოებაში, ტექნოლოგიაში - ძალზე შემცირებულია.

ბოლო დრომდე არაფერი მოასწავებდა მოვლენების ასეთ განვითარებას. პირველ პოსტპანდემიურ 2021 წელს, ეკონომიკა კოვიდ რეცესიის შემდეგ 6%-ით გაიზარდა, მაგრამ 2022 წელს ზრდა 3%-მდე შემცირდა, ხოლო 2023 წელს ეკონომისტები მხოლოდ 2.2%-იან ზრდას ელოდებიან.

მიუხედავად იმისა, რომ გლობალურმა მშპ-მ 2022 წელს ისტორიაში პირველად 100 ტრილიონ დოლარს გადააჭარბა, ამ თანხის 57% განვითარებულ ქვეყნებს უკავია, მათ შორის აშშ-ს (მსოფლიო ეკონომიკის 25%) და ევროკავშირის (17%). განვითარებად ქვეყნებს შორის ჩინეთი 18%-ით. რუსეთის წილი მხოლოდ 2%-ს შეადგენს.

სწორედ დასავლეთი მიიღებს კრიზისის ძირითად დარტყმას 2023 წელს.

რატომ იქნება ძირითადი პრობლემები დასავლეთის ქვეყნებში

„აშშ და ევროპა მკვეთრად ანელებს ეკონომიკური ზრდის ტემპს. 2023 წელს ეკონომიკური ზრდის სამი მეოთხედი აზიის განვითარებად ეკონომიკებზე გადანაწილდება“, - ამბობენ OECD-ის კლუბის ეკონომისტები.

მათ ისტორია შეისწავლეს და დაადგინეს, რომ ბოლო ნახევარი საუკუნის განმავლობაში, განვითარებულ ეკონომიკებში რეცესია მაშინ დაფიქსირდა, როდესაც ძირითად იმპორტზე, ენერგომატარებლებზე მათი ხარჯები გაიზარდა. ამ მხრივ ერთადერთი გამონაკლისი იყო პანდემიით გამოწვეული 2020 წლის რეცესია.

აქამდე ეკონომიკური კლება მას შემდეგ იწყებოდა, რაც ელექტროენერგიაზე, საწვავზე და სითბოზე დანახარჯები მშპ-ს 13%-ს აღწევდა. გასულ 2022 წელს მათ 17%-ს გადააჭარბეს.

ენერგორესურსების ფასების ზრდა რუსეთის აგრესიის პირდაპირი შედეგი იყო, რადგან დასავლეთმა რუსეთის ნავთობისა და ნახშირის წინააღმდეგ სანქციები დააწესა, ხოლო კრემლმა ევროკავშირში გაზის მიწოდება შეწყვიტა.

ევროპა რეცესია სხვაზე მეტად ემუქრება (რეცესია არა მარტო ორი კვარტალის, არამედ მთელი 2023 წლის განმავლობაში).

აშშ, როგორც მსოფლიოში წამყვანი ნავთობისა და გაზის მწარმოებელი, ბევრად უკეთეს მდგომარეობაშია, ვიდრე ევროკავშირი, რომელიც 60%-ით იმპორტზე არის დამოკიდებული. ექსპერტები აშშ-ში რეცესიის ალბათობას 70%-ად აფასებენ. ამაზე მეტყველებს Bloomberg-ის მიერ დეკემბერში ჩატარებულმა კვლევამ. 

რეცესია რომც მოხდეს, ის ხანმოკლე იქნება, - მიიჩნევენ Oxford Economics-ის ეკონომისტები. თუმცა, 2008 წლის ბოლო კრიზისის მსგავსად, წინა ზრდის ტემპებზე სწრაფი დაბრუნება შეუძლებელი იქნება.

ეს იმიტომ ხდება, რომ აშშ-სა და ევროპაში იაფი ფულის ეპოქა სწრაფად არ დაბრუნდება. ჩინეთი კი ჯერ კიდევ შორს არის დასავლეთის, როგორც მსოფლიოს მთავარი კრედიტორის შემცვლელისგან:

„რეცესია იქნება რბილი, მაგრამ შემდგომი აღდგენა საკმაოდ ხანგრძლივი. ძირითადი მიზეზები, რის გამოც გლობალური ეკონომიკა შენელდა 2022 წელს, 2023 წელს უნდა გამოსწორდეს, მაგრამ ეს ასე არ იქნება“.

რაშია ახლა ძირითადი პრობლემა

მსოფლიოს მთავარი უბედურება ინფლაციაა. რუსეთის სამხედრო აგრესიამ უკრაინის წინააღმდეგ ენერგორესურსებისა და სურსათის ფასების ზრდა გამოიწვია. მაგრამ მანამდეც, დასავლეთში ფასების რეკორდული მატება შეინიშნებოდა ბოლო 40 წლის განმავლობაში.

მთავარი მიზეზი კოვიდია. წელიწადნახევრიანი ჩაკეტვის შემდეგ მოსახლეობამ და ბიზნესმა დაკარგული დროის ანაზღაურება სცადეს. მოთხოვნა რეკორდული ტემპით გაიზარდა, ხოლო საქონლისა და მომსახურების მიწოდება არ გაზრდილა, პირველ რიგში იმიტომ, რომ ჩინეთში კარანტინი ჯერ კიდევ შენარჩუნდა. რუსეთის აგრესიამ დამატებითი პრობლემები შექმნა, რადგანაც მან კიდევ უფრო შეარყია მსოფლიო ვაჭრობა.

ყველაფერი დეფიციტშია: ჩიფსები, ავტომობილები, იაფი მუშახელი, სატრანსპორტო მომსახურება. ფასები გაიზარდა. ბიზნესპრესაში „ინფლაცია“ 2022 წლის მთავარი სიტყვა იყო. მის წინააღმდეგ საბრძოლველად ცენტრალური ბანკები ბოლო ორი ათწლეულის განმავლობაში ზრდიდნენ საპროცენტო განაკვეთებს რეკორდული ტემპით.

სესხებზე ფასების ზრდამ შეანელა მოხმარება, მშენებლობა, ინვესტიციები და საბინაო ბაზარი. ინფლაცია შემცირდა, მაგრამ რამდენი ხნით და რა ფასად?

„კარგი ამბავი ის არის, რომ ინფლაცია ახლა სწრაფად უნდა გაჩერდეს და ცუდი ამბავი ის არის, რომ ბევრ ქვეყანას მოუწევს რეცესიასთან გამკლავება“, - მიაჩნიათ ბრიტანეთის კვლევითი ცენტრის CEBR-ის ეკონომისტებს.

რატომ არის რეცესია ცუდი?

ყოველივე ამის შემდეგ, თითქმის ორი ათეული წლის განმავლობაში განვითარებულ ეკონომიკაში საკრედიტო ფული პრაქტიკულად უსარგებლო იყო. ეს საშუალებას აძლევდა პერსპექტიულ კომპანიებს აგრესიული ინვესტიციები განეხორციელებინათ განვითარებაში, ხოლო არაპერსპექტიულ კომპანიებს ზარალის დამალვის შესაძლებლობას აძლევდა.

უფასო კრედიტის ეპოქის დასრულება გამოიწვევს სწრაფი ზრდის შენელებას, რაც უკვე აჩვენეს ამ ათწლეულის ლიდერებმა - Amazon-მა, Facebook-მა, Apple-მა და სხვა მაღალტექნოლოგიურმა კომპანიებმა. ისინი ამცირებენ ხარჯებს, ათავისუფლებენ თანამშრომლებს და წყვეტენ პროექტებს.

მეორე კატეგორიაში „ზომბი კომპანიები“ შედიან, რომლებიც აქამდე გაკოტრებას მხოლოდ ხელმისაწვდომი საკრედიტო ფულით გადაურჩნენ, რეცესია მათთვის შეიძლება ბოლო დარტყმა აღმოჩნდეს. ეკონომიკის ვარდნა მათ შემოსავალს წაართმევს, ხოლო დაკრედიტების განაკვეთების ზრდა გაზრდის ვალების მომსახურებისა და განვითარების ხარჯებს. ისინი გაკოტრდებიან, მათი მფლობელები და თანამშრომლები დაკარგავენ შემოსავალს, ხოლო ბანკები - მეანაბრეების სახსრებს, რომელიც სესხის სახითაა გაცემული.

გაკოტრების ტალღამ შეიძლება ლიკვიდურობის კრიზისი გამოიწვიოს და ახალი შოკები ფინანსურ ბაზარზე, როგორც ეს წინა კრიზისის დროს, 2008 წელს მოხდა.

მაშინ გაკოტრდნენ ბანკები, რომლებიც უხარისხო იპოთეკაზე მუშაობდნენ, ახლა კი ორგანიზაციებისა და ინსტრუმენტების ჯერი მოვიდა, რომლებიც კიდევ უფრო ნაკლებად გასაგებია ნორმალური ადამიანებისთვის. საპროცენტო განაკვეთების და ვალუტის სვოპების მსგავსად, რომლებსაც  სადაზღვევო კომპანიები ან საპენსიო ფონდები კლიენტების აქციებსა და ობლიგაციებში ინვესტირების დროს დაზღვევის მიზნით იყენებენ.

ფინანსური კრიზისის პირველი ზარი უკვე გაისმა. კრიპტოვალუტის ბაზარი თითქმის ორი მესამედით შემცირდა, Amazon-ისა და Meta-ს მასშტაბის გიგანტების აქციები განახევრდა და უძრავი ქონების ბაზარი ბოლო ათწლეულის განმავლობაში პირველად კი არ იზრდება, არამედ იკლებს.

შესაძლებელია უარესიც იყოს?

დასავლეთში  რეცესიის ზომიერი პროგნოზი და მსოფლიოში ნელი გამოჯანსაღების  პროგნოზები ზედმეტად ოპტიმისტურია. ეკონომისტები სამ ძირითად საფრთხეს ასახელებენ.

👉 ჯერ ერთი, ჩინეთში, რომელიც მოულოდნელად გაიხსნა თითქმის სამწლიანი კარანტინის შემდეგ, კვლავ შეინიშნება კოვიდ ტალღები, რომლის შედეგები ჯერ კიდევ უცნობია. თუ ის გაზაფხულამდე დასრულდება, ჩინეთიდან ენერგორესურსებზე მოთხოვნა გაიზრდება და მსოფლიო ენერგეტიკული კრიზისისა და ინფლაციის ახალი რაუნდის წინაშე აღმოჩნდება.

👉 მეორეც, უკრაინის წინააღმდეგ რუსეთის ომის სავარაუდო ესკალაციას შეიძლება მარცვლეულის ექსპორტის შეფერხება და სურსათზე ფასების ზრდა მოჰყვეს.

ამ ორი მიზეზით გამოწვეული ინფლაციის მეორე ტალღა ხელს შეუშლის ცენტრალურ ბანკებს დაკრედიტების განაკვეთების გაზრდაში.

👉 სესხების გაძვირება დააჩქარებს ეკონომიკის რეცესიას და პრობლემებს გამოიწვევს საფინანსო სექტორში, რადგან ვალდებულებების შესრულება უფრო რთული გახდება.

წინა კრიზისს და პანდემიას მსოფლიო კრედიტებით ებრძოდა. შედეგად, საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მონაცემებით, ქვეყნებმა, ბიზნესებმა და მოქალაქეებმა დააგროვეს რეკორდული 235 ტრილიონი დოლარის ვალი. ფინანსური ინდუსტრიის საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტის (IIF) ინფორმაციით კი ეს დავალიანება 300 ტრილიონს აღწევს.

განსაკუთრებით დაუცველები არიან განვითარებადი ქვეყნები. ამ ვალდებულებების რეფინანსირებისა და მომსახურების ხარჯების ზრდამ შეიძლება შეარყიოს მათი აღდგენა და ამით გლობალური სურათი გააფუჭოს, რადგანაც 2023 წლის ზრდის ყველა პროგნოზი ეფუძნება ვარაუდს, რომ დასავლეთი სტაგნაციას მიიღებს და განვითარებადი ბაზრები გაიზრდება დაჩქარებული ტემპით.

უძრავი ქონების ფასი და მოთხოვნა დაეცემა. სამშენებლო ბიზნესი და ბანკები მოგებას დაკარგავენ. იპოთეკური გადასახადების გაზრდა ძირს უთხრის სამომხმარებლო მოთხოვნას, რაც ხალხს ნაკლებ ფულს დაუტოვებს.

მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის (WTO) მონაცემებით, გასულ წელს საქონლით მსოფლიო ვაჭრობის ზრდა 2021 წლის პოსტკოვიდის 10%-იდან 3,5%-მდე შემცირდა, ხოლო ახალ 2023 წელს, იმავე 3,5%-ის ზრდის ნაცვლად. მოსალოდნელია მსოფლიო ვაჭრობის 1%-იანი კლება.

ანუ საქმე ცუდად არის?

უბრალოდ უსიამოვნო პროგნოზების გარდა, აპოკალიფსური სცენარებიც არსებობს.

ამ კატეგორიის პროგნოზების უმეტესობა ორ სცენარს ემყარება: რუსული აგრესიის ესკალაცია, მათ შორის ბირთვული ომი და ჩინეთის თავდასხმა ტაივანზე, რასაც მოჰყვება კონფლიქტი დასავლეთთან.

„ჩინეთსა და დასავლეთს შორის ეკონომიკური ომის შედეგები ბევრად უფრო სერიოზული იქნება, ვიდრე რუსეთის თავდასხმა უკრაინაზე, - წერენ ექსპერტები ბრიტანული CEBR ცენტრიდან, - ის აუცილებლად გამოიწვევს გლობალურ ეკონომიკაში ღრმა რეცესიას და ინფლაციის ახალ რაუნდს“.

მაგრამ, ასევე, არსებობს ოპტიმისტური სცენარები, რომლებშიც რეცესიის თავიდან აცილება და პრობლემების უმეტესი ნაწილის გადაჭრა შესაძლებელია.

ერთი გულისხმობს რუსეთის აგრესიის შეწყვეტას უკრაინის წინააღმდეგ. ჯარების გაყვანას და რეპარაციებს. შედეგად კი მოხდება მოლაპარაკება, რათა კრემლის წინააღმდეგ დაწესებული სანქციები გაუქმდეს.

კიდევ უფრო დაბალია ახალი ტექნოლოგიური გარღვევის შანსი, რომლებიც შედარებულია ინტერნეტის გამოგონებასთან, რომელმაც მსოფლიოს ათწლეულების ზრდა მისცა.

კოვიდმა ბიძგი მისცა დისტანციურ მუშაობას და სამუშაო ნაკადის დიჯიტალიზაციას საზღვაო ვაჭრობაში, ხოლო გაზის კრიზისმა ხელი შეუწყო ენერგიის დაზოგვას. მაგრამ რეალური გარღვევები წინ არის.

ხელოვნურ ინტელექტს და კვანტურ კომპიუტერებს აქვთ პოტენციალი მკვეთრად გაზარდონ პროდუქტიულობა და ეს გვპირდება ახალ სამუშაო ადგილებს, განახლებად ენერგიას და დაბალ ხარჯებს მოსახლეობისთვის, ბიზნესისთვის და პლანეტისთვის. მაგრამ ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ეს 2023 წელს მოხდეს.

„ყველაფერი ჩვენს ხელშია, თუ ჩვენ გავაგრძელებთ ჯანსაღ პოლიტიკას, წარმატების შანსები აუცილებლად გაიზრდება”. - განაცხადა  OECD-ის მთავარმა ეკონომისტმა ალვარო პერეირამ. 

ასევე დაგაინტერესებთ:

👉 „დარტყმები რუსეთის ტერიტორიაზე სულ უფრო ღრმად განხორციელდება“ - უკრაინის დაზვერვის უფროსი

👉 რუსეთში ბანკებს დაავალეს, სესხებზე ვადაგადაცილების მქონე კაცებს სამხედრო კონტრაქტის გაფორმება შესთავაზონ - მედია

👉 24 თებერვლის შემდეგ რუსეთის მიერ ოკუპირებული ტერიტორიების 40% გავათავისუფლეთ - ვალერი ზალუჟნი

👉 „გვაქვს ინფორმაცია, რომ რუსეთი გეგმავს ხანგრძლივ შეტევას ირანული წარმოების დრონებით“ - ვოლოდიმირ ზელენსკი

👉 გივი თარგამაძე: გვერდზე წამოგორებული ქვეყნის პატრიარქის საძაგლობის მიღმა დარჩენილი ნორმალურების სახელით, ამ სანიმუშო ქართველ ცოლ-ქმარს გაუმარჯოს