როგორ შეუძლიათ მეცნიერებს განაახლონ ვაქცინები ომიკრონის წინააღმდეგ? - მიკრობიოლოგის განმარტება

თუ კორონავირუსის ომიკრონის შტამი თავდაპირველი ვარიანტისგან საკმარისად განსხვავდება, შესაძლებელია, რომ ამჟამად არსებული ვაქცინები ისეთივე ეფექტიანი აღარ იყოს, როგორც წინა შტამების წინააღმდეგ. თუ ასეა, კომპანიებს საკუთარი ვაქცინების განახლება დასჭირდებათ, რათა ისინი უკეთესად შეებრძოლონ ომიკრონს.

დებორა ფიულერი ვაშინგტონის უნივერსიტეტის მიკრობიოლოგიის პროფესორია, რომელიც mRNA და დნმ ვაქცინებს უკვე ოცი წელია სწავლობს. პროფესორი გვიხსნის, რატომ შეიძლება დასჭირდეს ვაქცინებს განახლება და რა დრო შეიძლება დასჭირდეს ამ პროცესს.

რატომ შეიძლება დასჭირდეს ვაქცინებს განახლება?

ადამიანის უჯრედების ინფიცირებისთვის კორონავირუსი წვეტი (სპაიკ) ცილებს იყენებს, რომლებითაც ის უჯრედის ACE-2 რეცეპტორებს ეკვრის. COVID 19-ის ყველა mRNA ვაქცინა უჯრედებს ინსტრუქციებს mRNA სახით აძლევს, რომელთა საფუძველზეც ისინი წვეტი ცილის უსაფრთხო ვერსიას ამზადებენ.

წვეტი ცილა აიძულებს ადამიანის ორგანიზმს ანტისხეულები გამოიმუშაოს. თუკი ამის შემდეგ ადამიანში კორონავირუსი შევა, ეს ანტისხეულები კორონავირუსის წვეტ ცილას შებოჭავენ და შესაბამისად, მისი უჯრედების ინფიცირების უნარს წაართმევენ.

ომიკრონ ვარიანტი წვეტ ცილაში ახალი სახის მუტაციებს შეიცავს. ამ ცვლილებებმა კი შეიძლება გაარღვიოს ამჟამინდელი ვაქცინების შედეგად წარმოქმნილი ზოგიერთი, მაგრამ ალბათ არა ყველა ანტისხეულის უნარი, რომ ეს წვეტი ცილა შებოჭონ.  ვაქცინები შეიძლება ნაკლებად ეფექტიანი იყოს ომიკრონ ვარიანტით ინფიცირებისა და სხვებისთვის გადადების თავიდან ასაცილებლად. 

როგორ შეიძლება განსხვავდებოდეს ახალი ვაქცინა?

ამჟამინდელი mRNA ვაქცინები, მათ შორის Moderna-ს და Pfizer-ის მიერ დამზადებული, შიფრავს კორონავირუსის თავდაპირველი ვარიანტის წვეტ ცილას. ახალ ან განახლებულ ვაქცინაში, mRNA ინსტრუქციებში კოდირებული უნდა იყოს ომიკრონ ვარიანტის წვეტი ცილა.

თავდაპირველი ვარიანტის წვეტი ცილის გენეტიკური კოდის ახალი ვარიანტის კოდით შეცვლით,  ახალი ვაქცინა გამოიმუშავებს ანტისხეულებს, რომელიც უმკლავდება  ვირუსს და მას უჯრედთა ინფიცირების უნარს ართმევს. 

უკვე ვაქცინირებულ ან კოვიდგადატანილ ადამიანებს სავარაუდოდ ახალი ვაქცინის მხოლოდ ერთი ბუსტერ დოზის გაკეთება მოუწევთ, რათა დაცული იყვნენ არა მხოლოდ ახალი შტამისგან, არამედ იმ სხვა შტამებისგანაც, რომლებიც შეიძლება ჯერ კიდევ ცირკულირებდეს. 

თუ ომიკრონი დელტაზე დომინანტური შტამი გახდა, მაშინ მათ, ვინც არ არის ვაქცინირებული, დასჭირდება მხოლოდ განახლებული ვაქცინის 2-3 დოზის მიღება. თუ დელტა და ომიკრონი ორივე მიმოქცევაშია, ადამიანები სავარაუდოდ მიიღებენ მიმდინარე და განახლებული ვაქცინების კომბინაციას.

როგორ აახლებენ მეცნიერები ვაქცინებს?

განახლებული mRNA ვაქცინის დასამზადებლად საჭიროა ორი ინგრედიენტი: ახალი, შემაშფოთებელი ვარიანტის წვეტი ცილის გენეტიკური მიმდევრობა და დნმ მოდელი, რომელზეც მოხდება mRNA-ს დაშენება.

ორგანიზმების უმეტესობაში დნმ იძლევა ინსტრუქციებს mRNA-ს შესაქმნელად. გამომდინარე იქიდან, რომ მეცნიერებმა უკვე გამოაქვეყნეს ომიკრონის წვეტი ცილის გენეტიკური კოდი, რჩება მხოლოდ დნმ მოდელის დამზადება წვეტი ცილისთვის, რომლის გამოყენებაც მოხდება ახალი ვაქცინების mRNA ნაწილის დასამზადებლად.

ამისათვის, მკვლევრები დნმ მოდელებს ურევენ სინთეზურ ფერმენტებში და mRNA-ს შემადგენელ ოთხ მოლეკულურ სამშენებლო ბლოკში - შემოკლებით G, A, U და C. ამის შემდეგ, ფერმენტები დნმ მოდელის mRNA-ს ასლს ამზადებენ - ამ პროცესს ტრანსკრიფცია ეწოდება.

ამ პროცესის გამოყენებით ვაქცინების mRNA ჯგუფის წარმოებას მხოლოდ რამდენიმე წუთი სჭირდება. ამის შემდეგ, მკვლევრები mRNA ტრანსკრიპტებს ცხიმის ნანონაწილაკებში ათავსებენ, რომლებიც ინსტრუქციებს იქამდე იცავენ, ვიდრე არ მოხდება მათი უსაფრთხოდ შეშვება ჩვენს მკლავში არსებულ უჯრედებთან.]

რამდენ ხანში შეიძლება იყოს ახალი ვაქცინა მზად?

ახალი mRNA ვაქცინის დასამზადებლად საჭირო დნმ მოდელის შექმნას მხოლოდ სამი დღე სჭირდება. ამის შემდეგ, დაახლოებით ერთი კვირაა საჭირო ლაბორატორიაში ტესტირებისთვის საჭირო mRNA ვაქცინების საკმარისი დოზების დასამზადებლად, შემდეგი ექვსი კვირა კი კოლბებში ადამიანის უჯრედებზე პრეკლინიკური ტესტების ჩასატარებლად, რათა დადგინდეს, რომ ახალი ვაქცინა მოქმედებს.

52 დღეში, მეცნიერებს მზად უნდა ჰქონდეთ განახლებული mRNA ვაქცინა წარმოებაში ჩასაშვებად და დაიწყონ ადამიანებზე კლინიკური ცდებისათვის საჭირო დოზების წარმოება. ამ ცდას კიდევ სულ მცირე რამდენიმე კვირა დასჭირდება, ჯამში კი ვაქცინის განახლება და ტესტირება დაახლოებით 100 დღეს წაიღებს.

ცდების მიმდინარეობის პარალელურად, მწარმოებლები ახალი ვაქცინის საწარმოებლად უნდა მოემზადონ. იდეალურ შემთხვევაში, როდესაც კლინიკური ცდა დასრულდება და თუ ვაქცინამ ავტორიზაცია მიიღო, კომპანიამ დაუყოვნებლივ უნდა დაიწყოს ახალი ვაქცინის დოზების წარმოება.

სჭირდება თუ არა განახლებულ ვაქცინას სრული კლინიკური კვლევები?

ამჟამად უცნობია, რამდენი კლინიკური მონაცემი იქნება საჭირო FDA-ს მიერ COVID 19-ის განახლებული ვაქცინისთვის ავტორიზაციის მისაცემად. თუმცა, ყველა ინგრედიენტი ერთნაირი იქნება ახალ ვაქცინაში. 

ერთადერთი განსხვავება იქნება გენეტიკური კოდის რამდენიმე ხაზი, რომელიც წვეტი ცილის ფორმას ოდნავ შეცვლის.  უსაფრთხოების თვალსაზრისით, განახლებული ვაქცინა არსებითად უკვე გამოცდილი ვაქცინების იდენტურია. აქედან გამომდინარე, კლინიკური ცდები შეიძლება ისეთი ვრცელი არ იყოს, რაც COVID 19-ის პირველი თაობის ვაქცინების შემთხვევაში იყო საჭირო.

განახლებული ვაქცინების კლინიკური ცდები სულ მცირე მოითხოვს უსაფრთხოების შემოწმებას და იმის დადასტურებას, რომ განახლებული ვაქცინა იმავე რაოდენობის ანტისხეულებს წარმოქმნის, რასაც თავდაპირველი ვაქცინები თავდაპირველი, ბეტა და დელტა შტამების წინააღმდეგ. თუ ერთადერთი მოთხოვნები ასეთი იყო, მკვლევრებს უკვე შეეძლებათ, რომ საჭირო კლინიკური მონაცემები ასობით ადამიანისგან მიიღონ და საჭირო აღარ იყოს ათასობით ადამიანზე შემოწმება.

ერთი დეტალი, რაც აუცილებლად უნდა აღინიშნოს ისაა, რომ თუ ვაქცინის მწარმოებლები საკუთარი ვაქცინების ომიკრონ ვარიანტზე განახლებას გადაწყვეტენ, ამ სახის ცვლილებას ისინი პირველად განახორციელებენ.

წინა ვარიანტი, სახელად B.1.351, 2020 წლის ოქტომბერში გამოჩნდა, საკმარისად რეზისტენტული იყო იმჟამინდელი ვაქცინებისადმი და უკვე ნათელი იყო მათი განახლების საჭიროება. მწარმოებლებმა პოტენციურ საფრთხეს სწრაფად უპასუხეს და mRNA ვაქცინა განაახლეს, იმ ვარიანტს მოარგეს და კლინიკური ცდებიც ჩაატარეს.

საბედნიეროდ, ის ვარიანტი დომინანტ ვარიანტად ვერ იქცა. მაგრამ ასეც რომ ყოფილიყო, ვაქცინის მწარმოებლები მზად უნდა ყოფილიყვნენ განახლებული ვაქცინის საწარმოებლად. 

ახალი შტამის „ომიკრონის“ შესახებ ინფორმაცია პირველად 24 ნოემბერს გავრცელდა. მას შემდეგ ის დაახლოებით 12 ქვეყანაში დაფიქსირდა. ახალი შტამის გამო ევროპამ, აშშ-მა და სხვა ქვეყნებმა აფრიკის 7 სახელმწიფოსთან ავიამიმოსვლა შეწყვიტეს. 

აგრეთვე წაიკითხეთ: 👇

⚫ „კორონავირუსის ახალ ვარიანტში ერთდროულად 32 ცვლილება დაფიქსირდა“ - ზაზა წერეთელი

⚫ აცრა სავალდებულო უნდა იყოს მათთვისაც, ვინც კორონავირუსი გადაიტანა - ზაზა წერეთელი

⚫ რა არის კორონავირუსის ახალი შტამის უმთავრესი სიმპტომი და რით განსხვავდება დელტა შტამისგან?

⚫ „ბოლო ექვს თვეში სრულად ვაქცინირებული ადამიანები კორონავირუსის „ომიკრონი“ ვარიანტისგან დაცულნი არიან“ - ისრაელის ჯანდაცვის მინისტრი

⚫ „კორონავირუსის ახალი ვარიანტი შეიძლება დომინანტი გახდეს“ - სუმია სვიმინათანი

⚫ „მუდმივად ვიმყოფებით გართულებული ეპიდსიტუაციის ფონზე, გარდაცვლილების რიცხვი ძალიან მაღალია“ - მაია ბუწაშვილი